Radmilo Marojevic': Gorski vijenac

[Delitelj sekcije]

Gorski vijenac je na ruski jezik preveden chetiri puta u cjelini i josh chetiri puta fragmentarno. Ostavljajuc'i podrobnu filoloshku analizu za monografski opis Ruski prevodi Gorskog vijenca, autor u ovom chlanku izlazhe ukratko istoriju prevodjenja Njegoshevog spjeva na ruski jezik i daje osnovne odlike ostvarene ritmichke strukture stiha kojim su se prevodioci sluzhili. Prvi se u hronoloshkom nizu pojavio prepjev Triju fragmenata poeme N. V. Gerbelja (1871). Gerbeljev prepjev je ostvaren chetverostopnim daktilom sa zhenskom klauzulom (ali bez rime). Jedanaestoslozhna silabichka struktura samo je za jedan slog shira od deseterca, zhenska klauzula podsjec'a na tonsku konstantu originala (nenaglashenost posljednjeg sloga), dok povremena zvukovna ponavljanja docharavaju foniku srpskoga stiha.

Godine 1887. objavljen je prepjev J. G. Lukjanovskog, koji predstavlja ne samo prvi ruski nego i prvi slovenski prevod cijelog spjeva. Prevod danas ima samo istorijski znachaj, a samo izdanje je odavno bibliografska rjetkost, ali je pjesnichko rjeshenje Lukjanovskog za istoriju prevodjenja Gorskog vijenca i srpske poezije na ruski jezik od znachaja. Kao i Gerbelj, i Lukjanovski se oslonio na klasichnu rusku silabotonsku versifikaciju, ali je on odabrao stih i sistem rima koji su najvishe udaljeni od folklorne (ruske i srpske) tradicije — chetvorostopni jamb sa rimom, chas mushkom (i tada stih ima osam slogova), chas zhenskom (pa stih tada ima devet slogova). Rime su najcheshc'e parne, ali se srec'u i unakrsne i obgrljene. Lukjanovski nije samo preveo, sa brojnim ogreshenjima o znachenja i realije, spjev sa srpskog jezika na ruski, nego ga je preveo iz folklornog ritma i ambijenta u udaljeni sistem versifikacije karakteristichan za rusku umjetnichku poeziju. Tako je prevod Lukjanovskog, za razliku od Gerbeljevog, postao ritmichki antipod originalu (i po odsustvu izosilabizma, i po rimama, i po chestim mushkim zavrshecima stihova — akcentu na posljednjem slogu).

Iste, 1887. godine P. A. Lavrovu svojoj monografiji o Wegoshu prevodi tuzhbalicu sestre Batric'eve nekom vrstom ritmizovane proze koja povremeno prelazi u tonski stih folklorne obojenosti.

Iste godine pojavljuje se, ovoga puta na Cetinju, trec'i ruski prevod tuzhbalice, pjesnika V. B. Paseka (Glas Crnogorca, 22. novembar 1887, br. 47, S. 1), u troheju, za koji urednik s pravom kazhe da je u poredjenju sa prethodna dva „najprilichniji”.

Kad se pojavio drugi cjeloviti prevod Gorskog vijenca, prevod M. A. Zenkevicha (1948) bila je ustaljena praksa prevodjenja srpskog epskog deseterca ruskim petostopnim trohejom bez rima (naravno, i bez cezure), pa se tim stihom posluzhio i prevodilac Wegoshevog spjeva. Uz greshke i netachnosti, bez pravog pjesnichkog dara, Zenkevich i njegov prepjev danas imaju samo istorijski znachaj.

U istom ritmu petostopnog troheja bez rime (i bez cezure), ali pjesnichki uspjeliji, jeste prevod dvaju fragmenata Gorskog vijenca V. K. Zajceva (1955).

Pjesnichki vrhunac tradicije prevodjenja srpskog epskog deseterca u strogom ritmu petostopnog troheja sa zhenskom klauzulom predstavlja prepjev J. P. Kuznjecova (1988). U pjesnichki najuspjelije djelove Kuznjecovljevog prevoda spada prepjev tuzhbalice sestre Batric'eve. On je ostvaren chetvorostopnim trohejom sa zhenskom klauzulom u osnovnim stihovima u kombinaciji sa dvostopnim trohejom takodje sa zhenskim zavrshetkom u pripjevima. Prevod je ritmichki ekvivalentan originalu (u kome je, naravno, trohej ritmichka tendencija, ali rijech je o tuzhbalici, koja se i estradno interpretira kao pjevani stih) i docharava folklorni karakter izvornika. U svome prepjevu osnovnoga stiha spjeva (Njegoshevog srpskog epskog deseterca) Kuznjecov je ishao utrvenim stazama dosadashnje prevodilachke prakse, pa je i on, kao i Zenkevich, Zajcev i brojni prevodioci srpskih narodnih pjesama, za osnovu svoga prevoda uzeo petostopni trohej sa zhenskom klauzulom, rijedak stih u ruskoj folklornoj tradiciji, ritmichki ga osvjezhivshi brojnim nemetrichkim akcentima. Od svih metrichkih konstanti izvornika prepjev ostvaruje samo desetosilabichku strukturu i nenaglashenost zavrshetka stiha, ali bez karakteristichne cezure one nisu u stanju da docharaju ritam srpskog epskog deseterca.

Prepjev A. A. Shumilova (1996) predstavlja vaspostavljanje jedne druge pjesnichke tradicije koja sezhe do Vostokova i Pushkina i njihovih prepjeva srpske narodne poezije, ali i kao njen dalji razvoj. Shumilovljev prepjev nema samo znachaj za istoriju prevodjenja srpskog deseterca uopshte i Gorskog vijenca posebno na ruski jezik nego i za razvoj ruske originalne poezije, posebno za nove puteve razvoja ruskog stiha, koje je genijalno anticipirao veliki Pushkin. Prvi veliki i plodni dodir ruske i srpske kulture u novom vijeku ostvaren je upravo Vostokovljevim prevodima srpskih narodnih pjesama, koji se zasnivaju na stvaralachkom prozhimanju srpskog epskog stiha i stiha ruskih bilina (ove posljednje je prvi opisao kao versolog upravo Vostokov). Dalji razvoj Vostokovljeve formulisane i primijenjene poetike prevodjenja srpskog deseterca nalazimo u Pushkinovim prevodima srpskih pjesama, i uopshte u stihu Pjesama Zapadnih Slovena ruskog nacionalnog pjesnika. Upravo na tu tradiciju, na Vostokovljeve Srpske pjesme i na Pushkinove Pjesme Zapadnih Slovena, stvaralachki se naslanja pjesnik- prevodilac Shumilov. U Shumilovljevom prepjevu pjesnichki je rijesheno pitanje ruskog ekvivalenta srpskog epskog deseterca. Shumilov je ostvario desetoslozhnost i stalnu cezuru poslije chetvrtog sloga kao metrichke konstantu. Shumilov odstupa od dosljednog petostopnog troheja, tj. od onog metra kojim su se najcheshc'e, i vrlo uporno, prevodile srpske narodne pjesme od sredine XIX vijeka do nashih dana. Mada se njegov prepjev mozhe chitati kao trotaktni stih ruske narodne poezije sa tri metrichki relevantna akcenta (jedan u prvom i dva u drugom polustihu) i tako predstavljati ogled rekonstruisanog praslovenskog epskog stiha (kao pjesnichka potvrda teorijskih rasprava R. Jakopsona), u njemu je snazhno izrazhena trohejska ritmichka tendencija. I u ovom pogledu ruski pjesnik-prevodilac je zhelio da se ritmichki priblizhi savremenom zvuchanju srpskog deseterca. Mozhe se smatrati da su u prepjevu ostvarene i obje tonske konstante nasheg junachkog deseterca (nenaglashenost chetvrtog i desetog sloga). Za razliku od Vostokova i Pushkina, kod kojih svaki stih ima trohejsku klauzulu (u Vostokovljevoj Hasanaginici daktilsku, kao dominantu), Shumilov ima trohejski zavrshetak stiha (akcenat na pretposljednjem slogu) samo kao ritmichku dominantu, koju povremeno presijecaju daktilski zavrsheci.

Radmilo Marojevic', 2001. g.